CENT TRAVAUX AUTOUR DE LA VIE ET DE L’ŒUVRE D’ORFILA
Bibliographie (1853-2003) sur Mateu Orfila i Rotger

José Ramón Bertomeu Sánchez
Instituto de Historia de la Ciencia y Documentación "López Piñero"
Universitat de Valencia-CSIC
Jose.R.Bertomeu@uv.es

Nous signalons les ouvrages (livres, articles, chapitres) publiés autour de la biographie d’Orfila. La liste n’inclut que les travaux se rapportant directement à Orfila et à ses activités scientifiques, et publiés depuis la date de sa mort (1853) jusqu’en 2003. Néanmoins, on a aussi repéré quelques ouvrages relatifs aux aspects plus connus de la vie d’Orfila comme la fameuse « affaire Lafarge », la médecine légale en France pendant la première moitié du dix-neuvième siècle ou l’enseignement de la chimie pendant la même période.

1 ADLER, L. (1986), L'Amour sans arsenic: histoire de Marie Lafarge, Paris, Denoël, 219 p.
2 AGUILO, F.S. (1955), Centenario de Orfila. Orfila médico de Luis XVIII, Bolívar (Bogotá), 39 (mayo), 795-810.
3 ALIAGA I CELMA, F. (1989), Els inicis de la Toxicologia: alguns aspectes de l'obra de Orfila (1787-1853), Bellaterra (Barcelona), Publicacions Universitat Autónoma Barcelona.
4 BALTHAZARD, V. (1929), Orfila et l'affaire Lafarge, París.
5 BASS, G. (1964), Die Gerichtsmedizin als Spezialfach in Paris von 1800 bis 1850, Zürich.
6 BEENSON, B. (1930), Orfila, pioneer toxicologist, Ann. Med. Hist., 2, 68-70.
7 BERARD, P. (1854), Eloge d'Orfila prononcé... dans la séance de rentrée de la Faculté de médecine, Moniteur des hôpitaux, 1er. série, 2 (138), 1099-1104; 1107-1109.
8 BENSAUDE-VICENT, B.; GARCIA BELMAR, A.; BERTOMEU SANCHEZ, J.R. (2003), L'émergence d'une science des manuels. Les livres de chimie en France (1789-1852) , Paris, Editions des Archives Contemporaines.
9 BERTOMEU SANCHEZ, J.R. GARCIA BELMAR, A. (1999) Mateu Orfila (1787-1853) y las clasificaciones químicas. Un estudio sobre los libros de texto de química durante la primera mitad del siglo XIX en Francia, Cronos, I (2), 130-152.
10 BERTOMEU SANCHEZ, J. R.; GARCIA BELMAR, A. (2000). Los libros de texto de química destinados a estudiantes de medicina y cirugía en España (1788-1845). Dynamis, 20, 457-489.
11 BERTOMEU SANCHEZ, J.R. GARCIA BELMAR, A. (2000) Mateu Orfila's Eléments de chimie médicale and the debate about chemistry applied to medicine during the early XIXth century in France, Ambix, 47, 1-28.
12 BERTOMEU SANCHEZ, J.R.; GARCIA BELMAR, A. (2003) Atoms in French Chemistry Textbooks during the First Half of Nineteenth-Century: The Elémens de Chimie Médicale by Mateu Orfila (1787-1853), Nuncius, 18 (1).
13 BOSCH, M. (1879), El Dr. Orfila. Nota biográfica, La Ilustración Española y Americana, XXIII (I), 267 (22-IV).
14 BOSCH, M.C. (1988), Contribució a l'epistolari d'Orfila, Randa, 30, 133-176.
15 BOSCH, M.C. (1988), Orfila a través de su correspondencia familiar. In: Menorca en la historia de la Sanidad. Orfila. El Lazareto de Mahón, Madrid, Ministerio de Sanidad y Consumo, 49-62.
16 BOVER, J.M. (1868), Orfila (Mateo). In: Biblioteca de escritores Baleares, Palma, Gelabert, vol. II, 48-51 (866).
17 BOVILLIER, E. (1931), La Jeunesse d'Orfila, Paris, Crété, 4 p.
18 BUSQUET, P. (1928), Orfila, Mathéo-José-Bonaventure, Les Biographies médicales, 2 (16), 245-256 + 1 pl.
19 CHADENET, Pascal (1985), Mariage sous arsenic ou l'Affaire Lafarge, Monaco-Paris, Rocher, 201 p.
20 CHAPEL D'ESPINASSOUX, M.G. (1914), La Jeunesse d'Orfila. Fragment d'une autobiographie inédite publié par ..., Revue Hebdomadaire, 22-3, 615-34; 86-113. (Traduction espagnole par Miguel Oliver Amorós, Revista de Menorca, (1915) 7-13; 33-41; 71-76; 114-6; 153-7; 165-8; 234-9; (1916), 50-58)
21 CHAPEL D'ESPINASSOUX, M.G. (1927), L'origine du conflit d'Orfila et de Raspail dans l'affaire Lafarge, Annales de Médecine légale, de criminologie et de police scientifique, 7, 22-23.
22 CHAVAUD, F. (2000), Les experts du crime. La médecine légale en France au XIXè siècle, Paris, Aubier.
23 CHEREAU, A. (1882), Orfila (Matheo-José-Buenaventura). In: DECHAMBRE, A. (ed.), Dictionnaire des sciences médicales (20 serie), Paris, XVII, 370.
24 COMITE CENTENARIO ORFILA (1953), Exposición iconográfica y bibliográfica de Orfila. Palacio de archivos, bibliotecas y museos. Exposición del libro médico antiguo (de las bibliotecas de Mahón). Ateneo científico, literario y artístico., Mahón.
25 COMMEMORATION (1988), [… de la naissance d’Orfila ], Bulletin de l’ Académie Nationale de Médecine, 171 (4).
26 COULOM, R. (1934), L'affaire Lafarge. Une histoire vraie, Paris, Breschi.
27 DALDRUP, T. (1992), Auf den Spuren des Toxicologen M.J.B. Orfila, Manuskripte zur Rostocker Universitätsgeschichte, 5, 106-112.
28 DE SOSA, C.A.; VOLANS, G.A. (1992), Famous names in toxicology: Mateo Orfila (1787-1853), Adreuse Drugs Reactions & Toxicological Reviews, 11 (2), 69-70.
29 DECOURT, P. (1973), Note préliminaire sur l'histoire méconnue d'un affaire extraordinaire: l'affaire Lafarge, Archives Internationales Claude Bernard, 2 (3), 1-26.
30 DECOURT, P. (1973), L'affaire Lafarge, Archives Internationales Claude Bernard, 3 (4), 7-164.
31 DECOURT, P. (1974), L'affaire Lafarge: histoire d'un crime judiciaire. T. 2, Archives Internationales Claude Bernard (5), 155-293.
32 DECOURT, P. (1975), Deuxième lettre à nos amis [sur les messonges de l'histoire] [L'innocence de Madame Lafarge], Archives Internationales Claude Bernard (8 bis).
33 DESMAZE, C. (1880) Histoire de la médecine légale en France d'après les lois, registres et arrêts criminels, Paris.
34 DERIBEE, M. (1953), 1787-1853. Un grand médecin. Mateo Orfila fondateur de la Toxicologie et de la Médecine Légale, Revue internationale de Police Criminelle, 71, (octobre), 258-263.
35 DILLEMAN, G. (1984), Orfila et les pharmaciens, Revue d'histoire de la pharmacie, 31 (261), 136-138.
36 DUBOIS, F. (1854), Eloge d'Orfila, Mémoires de l'Académie de Médecine, 18, I-XXXIV. (Traduction espagnole de J. Gutiérrez de la Vega dans El Heraldo Médico, 22, 31-III).
37 FABER, C. (1987), Le bicentenaire de Mateo Orfila. Orfila : Un toxicologue et, déjà, réformateur des études médicales, Le Quotidien du Médecin (3856), 30-31.
38 FAFUENTE VANRELL, L. (1932), Orfila, Revista Española de Medicina y Cirugía, 15 (171), 507-508.
39 FAJARNES I TUR, E. (1898), Una carta inédita del médico Orfila, Boletín de la Sociedad Arqueológica Luliana, VII, 357-359.
40 FAJARNES I TUR, E. (1899), Un período interesante de la vida de Orfila (nota presentada á la Real Academia de Medicina y Cirugía de Palma), Boletín de la Sociedad Arqueológica Luliana, VIII, 85-86.
41 FAJARNES I TUR, E. (1899), Manuscritos inéditos de Orfila (nota presentada á la Real Academia de Medicina y Cirugía de Palma de Mallorca), Revista Balear de Ciencias Médicas, XVI, 361-363.
42 FAJARNES I TUR, E. (1900), Ensayo de una bibliografía de Orfila por D..., Revista de Menorca (40 época), 1, 57-88, (Aussi publié comme brochure: Palma de Mallorca, J. Colomar, 33 p.).
43 FAYOL, A. (1930), La vie et l' oeuvre d'Orfila, Paris, Albin Michel, 315 p.
44 FERNAN PEREZ, J. (1953), España y Francia han festejado el primer centenario de Orfila, Clínica y Laboratorio (Zaragoza), 55, 465-470.
45 FERRER PARPAL, J. (1888-90), El Doctor Orfila, Revista de Menorca, I, 5-9.
46 GARCIA BELMAR, A.; BERTOMEU SANCHEZ, J.R. (2000) French chemistry textbooks (1802-1852). New books for new publics and new educational institutions. In: B. BENSAUDE- VINCENT; A. LUNDGREN (eds.), Communicating Chemistry: Textbooks and their Audiences, 1789-1939.Canton, History of Science Publications, pp. 17-56
47 GARCIA BELMAR, A; BERTOMEU SANCHEZ, J.R. (2001) Viajes de cultivadores de la química españoles a Francia (1770- 1830). Asclepio, LIII (1), pp. 95-139.
48 GIL OLARTE, A. (1934), Algunas notas biográficas de Orfila. In: Trabajos de la cátedra de historia crítica de la medicina, Madrid, 2, 333-37.
49 GRAVE DU BOURQ, F. (1990), L'affaire Lafarge our Mort sans arsenic, Limoges, L. Souny, 254 p.
50 GUITET-VAUQUELIN, P. (1939), Un grand français...espagnol... Orfila, initiateur de la toxicologie moderne, Revista de Menorca (50 época), 25, 261-264.
51 HENRI-ROBERT (1913), L'affaire Lafarge, La Revue de Paris, 20 (1), 559-572.
52 HERISSAY, J. (1929), Le procès de Madame Lafarge. Dossier Officiel publié par ..., Paris, Editions Emile-Paul.
53 HERNANDEZ MORA, J. (1922), Más cartas inéditas de Orfila, Butlletí de la Societat Arqueològica Luliana (març-abril).
54 HERNANDEZ MORA, J. (1928), Más cartas inéditas de Orfila, Revista de Menorca (50 época), XXIII.
55 HERNANDEZ MORA, J. (1953), Orfila. El hombre, la vocación, la obra, Revista de Menorca, 49, 1-121. (Avec l’édition des lettres d’Orfila dans les pp. 135-177)
56 HERNANDEZ SANZ, F. (1899), Tres cartas inéditas del Dr. Orfila (1809-1814-1815), Revista de Menorca (30 época), 163-176. (Publié aussi à Mahón, Imp. Fábregues, 20 p. + 1 pl.).
57 HERNANDEZ SANZ, F. (1928), Tres cartas inéditas del Dr. Orfila (1809-1814-1815), Revista de Menorca (50 época), 23, 45-61.
58 HUGUET, F. (1991), Les professeurs de la Faculté de Médecine de Paris, Paris, Payot, 753 p.
59 HUERTAS GARCIA-ALEJO, R. (1988), Orfila, saber y poder médico, Madrid, CSIC.
60 LAFUENTE, E. (1987), El doctor Orfila y su época (1787-1853), Madrid, Ministerio de Sanidad y Consumo, 174 p.
61 LAIN ENTRALGO, P. (1953), Conferencia en la sesión académica por el Centenario de Orfila [marzo 1953], Mahón.
62 LEMAY, P. (1931), Contribution à la biographie d'Orfila, Bulletin de la Société Française d’Histoire de la Médecine, 25, 516-22.
63 LEMAY, P. (1942), An autograph letter of Orfila, Bulletin of the History of Medicine, 13, 320-7.
64 LIMO PONS, M.A. (1987), Mateo Orfila Rotger: crónica del bicentenario, Mahón, Caja de Baleares.
65 LITTRE, E. (1853), De la science des poisons considérée dans l'Histoire. Travaux d'Orfila, Revue des Deux Mondes (novembre), 665-688.
66 LOREN, S. (1961), Mateo José Buenaventura Orfila. Estudio crítico-biográfico de su obra e influencia, Zaragoza, CSIC.
67 LOREN, S. (1983), El proceso de madame Lafarge, Barcelona, Planeta.
68 MENETRIER (1928), Mateo Orfila (1787-1853), Revista de Menorca, 21, 16-21.
69 MILLER, G. (1943), An autograph letter of Orfila, Bulletin of the History of Medicine, 13, 320-327.
70 MUÑOZ, J.E. (1956), Mateo José Orfila, creador de la Toxicología moderna, Quito, Ecuador.
71 MUÑOZ GAVIRIA, J. (1856), Estudios históricos. Hombres útiles. Orfila, Museo de las Familias, XIV, 82-92.
72 MYERS, R.O. (1961), Famous forensic scientist: Mathieu Joseph Bonaventure Orfila (1787-1853), Medical Science Law, 1, 179-85.
73 NOTICE (1853), ... nécrologique sur Orfila, Archives générales de médecine, 5e série, 1, 502-506.
74 OLIVER, M.S. (1913), Un pensionado de la antigua Junta de Comercio de Barcelona: Orfila, Barcelona, Henrich, 32 p.
75 OLIVER, M.S. (1918), Un pensionat de l'antiga Junta de Comerç de Barcelona: Orfila (Conferència donada en la Cambra de Comerç el dia 29 de novembre de 1912). In: Obres catalanes de M.S. Oliver. Parlaments i conferències, Barcelona.
76 OLIVER, M.S. (1920), Orfila, pensionado en París. In: Hojas de Sábado. t. V: Historia de los tiempos terribles, Barcelona, Gustavo Gili, 179-235.
77 OLMEDILLA Y PUIG, J. (1876), Orfila. In: Glorias de la Ciencia, Madrid, Medina, 181-202.
78 OLMEDILLA Y PUIG, J. (1907), El ilustre médico Orfila, Revista de Menorca (50 época), 2, 269-272.
79 ORFILA, J. (1933), Troubles à la Faculté de Médecine pendant le décanat d'Orfila, Bulletin de la Société Française d’Histoire de la Médecine, 27, 168-87.
80 PEREZ VITORIA, C. (1935), Orfila. In: Trabajos de la cátedra de historia crítica de la medicina, Madrid, 4, 171-199.
81 PRELAT, C.E.; VELARDE, A.G. (1950), La química en los "Eléments de chimie" de Orfila, Chymia, 3, 77-93.
82 RASPAIL, M.X. (1927), La controverse Orfila-Raspail dans le procès de Mme. Lafarge, Aesculape, 17 (2), 30-2.
83 RECUEIL (1853) … de discours prononcés aux funérailles de M. Orfila, 14 mars 1853, Paris, Labé.
84 ROBIN, G. (1999), L'affaire Lafarge, Paris, De Vecchi, 142 p.
85 RUBIO Y BELLVE, M. (1893), El Doctor Mateo Orfila. Estudio biográfico de este químico ilustre, hijo preclaro de Mahón, seguido de una reseña del crimen Lafarge, en cuyo célebre proceso intervino como perito, Mahón, B. Fábregues, 110 p.
86 RUBIO Y BELLVE, M. (1892), Orfila y el crimen Lafarge, notas relativas a este célebre proceso precedidas de la biografía del insigne Dr. Mateo Orfila, hijo preclaro de Mahón, Mahón.
87 RUIZ SOMAVILLA, M.J. (2000), La Société de Chimie Médicale y la institucionalización de la química médica en el París de la Restauración, Cronos, 3 (1), 143-173.
88 SALORD, R. (s.a.), Notas sobre la química de Orfila, Menorca (3699-3701).
89 SALVANDY (1853), [Discours prononcé sur la tombe d'Orfila], Journal de médecine et de chirurgie pratiques, 24, 181-188.
90 SERRA BALABRE, M.L. (1953), Exposición iconográfica y bibliográfica de Orfila. Palacio de Archivos, Bibliotecas y Museos. Exposición del libro médico antiguo..., Mahón, Ateneo Científico, Literario y Artístico, xvi-81 p.
91 SIMARRO, L. (1887), Mata y la medicina legal. Orfila y la toxicología. La ciencia médica y las teorías modernas ante los tribunales y la ley. In: La España del siglo XIX. Colección de conferencias históricas, Madrid, 521-560.
92 SOLIVERES, G. (1853), Oración fúnebre que en las solemnes exequias celebradas el día 10 de Mayo de 1853... por el alma del Excmo. Sr. Doctor D. Mateo Orfila.., Mahón, J. Ignacio Serra, 16 p.
93 SUREDA BLANES, J. (1969), Orfila i la seua obra, Barcelona, Edicions 62.
94 SURROCA, M.C.; ALER IBARZ, C. (1988), Las aportaciones de Orfila al proceso de la toxicología. Sus trabajos en los anales de higiene pública y de medicina legal, Gimbernat, 8 (2), 237-257.
95 TAKENAYA, Y. (1998), ['General toxicology' by M.J.B. Orfila (1815)], Journal of toxicological sciences, 23 (5), 201-209.
96 TOMAS SALVA, M.; TOMAS MONTSERRAT, J. (1988), Mallorca y el doctor Orfila, Medicina Balear, 3 (2), 125-127.
97 TRINCHET, R. (1933), Mateu Josep Bonaventura Orfila, Medicina Catalana, 1, 285-286.
98 VARLOY, A. (1913), Mme Lafarge, histoire véridique et complète de la célèbre et mystérieuse héroïne de Glandier, Paris, H. Daragon, 257 p.
99 VICTORY MANELLA, J. (1953), Comisión Ejecutiva del Centenario de Orfila, 1853-1953. Programa de actos., Mahón, Ayuntamiento.
100 WAX, P. (2002), The origins of analytical toxicology, arsenic detection, and the trials of Mary Blandy and Marie Lafarge, 12 (2), 3-4.